2015 сыл ахсынньы 10 күнүгэр “Саха литэрэтиирэтин төрүттэспит суруйааччы Н.Д. Неустроев литэрэтиирэҕэ нэһилиэстибэтэ уонна билиҥҥи кэм” диэн саха литэрэтиирэтигэр кэмиэдьийэ жаанырын төрүттээбит, кэпсээн жаанырын байытыспыт суруйааччы Николай Денисович Неустроев төрөөбүтэ 120 сылыгар аналлаах өрөспүүбүлүкэтээҕи билим кэмпириэнсийэтэ буолла.

Кэмпириэнсийэни АБ Хотугулуу-Илиҥҥи олохтоох омуктарын тылларын уонна култуураларын үнүстүүтэ, саха литэрэтиирэтин хаапыдырата, АБ Хотугулуу-Илиҥҥи уонна Сибиир норуоттарын уус-уран нэһилиэстибэлэрин тэҥнээн үөрэтэр лабаратыарыйа тэрийэн ыыттылар. Кэмпириэнсийэ аһыллыытыгар ХИБҮ проректора, п.б.х. М.П. Федоров, АБ Хотугулуу-Илиҥҥи олохтоох омуктар тылларын, култуураларын үнүстүүтүн дириэктэрэ, б.б.х. Г.Г. Торотоев, П.А. Ойуунускай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, Саха сирин суруйааччыларын сойууһун ытык сүбэтин салайааччыта, Н.Д. Неустроев биир дойдулааҕа, суруйааччы Н.Е.Винокуров-Урсун, Таатта улууһун Н.Д. Неустроев аатынан Уус-Таатта орто оскуолатын саха тылын, литэрэтиирэтин учуутала Е.Г. Неустроева кытыннылар, кэмпириэнсийэ үлэтигэр ситиһиини баҕардылар.

Пленарнай мунньахха бэрэпиэссэрдэр В.Б. Окорокова, З.К. Башарина Н.Д. Неустроев олоҕун, айар үлэтин туһунан дириҥ ис хоһоонноох дакылааттары оҥордулар. Гуманитаарынай чинчийиилэр уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар проблемаларын чинчийэр институт научнай үлэһитэ, б.б.х. М.А. Кириллина Н.Д. Неустроевы саха литэрэтиирэтигэр кэмиэдьийэ жаанырын төрүттээччи быһыытынан арыйда. Бэйиэт, Саха сирин суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, “Чолбон” уус-уран, общественнай-политическай сурунаал сүрүн эрэдээктэрин солбуйааччы Г.Г. Андросов Н.Д. Неустроев общественнай-политическай биографиятын сырдатта.

Сиэксийэлэринэн үлэ түөрт хайысханан барда. Кэмпириэнсийэҕэ Бүлүү педагогическай коллеһыттан, Амма, Таатта, Ньурба, Нам, Уус-Алдан улууһун оскуолаларыттан, Өрөспүүбүлүкэтээҕи лиссиэйтэн, Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникумуттан,  ХИБҮ үнүстүүттэриттэн барыта 65 дакылааччыт истэн, 20- кэтэхтэн кытынна. 

Бастакы сиэксийэ - “Н.Д. Неустроев айар үлэтэ саха литэрэтиирэтин сайдыытыгар суолтата”. Модератордарынан б.б.д., бэрэпиэссэр В.Б. Окорокова, б.б.х., дассыан Е.А. Архипова үлэлээтилэр. Сиэксийэҕэ Н.Д. Неустроев айар үлэтин араас өттүттэн – кириитикэҕэ сыаналаныытын, суруйааччы мөссүөнэ ахтыыларга арыллыытын, атын саха суруйааччыларыгар сыһыанын, алтыһыытын, айар үлэтигэр фольклор сабыдыалын о.д.а. – сырдаттылар. Үлэ түмүгүнэн бастыҥ дакылааттар ааттаннылар: 1 миэстэ - А.В. Андросова, НСТ-М-15, “Н.Д.Неустроев айымньыларын прототиптара”; 2 миэстэ - Н.В. Стручкова, Бүлүүтээҕи педагогическай колледж устудьуона, “Н.Д. Неустроев  уонна Кындыл Уйбаан кэмиэдьийэлэрэ майгыннаһар уонна уратылаһар өрүттэрэ” (Науч. сал. М.А.Софронеева); 3 миэстэ – А.Н.Аманатова, ЛҮ-15, “Н.Д. Неустроев саха суруйааччыларын ахтыыларыгар” (Науч. сал. Л.П. Григорьева).

Иккис сиэксийэ – “Н.Д. Неустроев – кэмиэдьийэ жаанырын төрүттээччи”. Сиэксийэни  б.б.д., бэрэпиэсээр З.К.Башарина, б.б.х., доцент Л.П. Григорьева салайдылар. Сиэксийэ үлэтэ олус көхтөөхтүк, интэриэһинэйдик барда. Кыттааччылар Н.Д. Неустроев кэмиэдьийэлэрин, дыраамаларын араас өттүттэн ырытан сонун түмүктэри оҥорбуттар. Бастыҥ дакылааттарынан буоллулар: 1 миэстэ - А.А. Борисова, ЛҮ-12, “Н.Д.Неустроев “Оҥоруу кытаанах” уонна А.Н. Островскай “Гроза” дыраамаларын тэҥнээн көрүү” (Науч. сал. З.К. Башарина), “Н.Д. Неустроев “Тар” кэмиэдьийэтин тула мөккүөрдэр” (Науч. сал. В.Н. Протодьяконов);  2 миэстэ – К.К. Ксенофонтова, ПҮө-12, “Онус кылааска Н.Д. Неустроев “Куһаҕан тыын” кэмиэдьийэтин ааҕыыны көҕүлүүр ньымалар” (Науч. сал. Е.М. Поликарпова); 3 миэстэ – Т.Д. Софронеева, ПҮө-СС-14, “Н.Д. Неустроев “Тиэтэйбит” кэмиэдьийэтигэр геройдар ааттарын функциялара” (Науч. сал. Л.П. Григорьева).

Үһүс сиэксийэ – “Н.Д. Неустроев кэпсээнинэн айымньылара уонна саха прозатын сайдыыта”. Модератордарынан б.б.д., бэрэпиэссэр Г.Г. Филиппов,  б.б.х., дассыан М.П. Попова үлэлээтилэр. Сиэксийэ үлэтэ таһаарыылаахтык, өрө күүрүүлээхтик ааста, истэн 23, кэтэхтэн 5 дакылааччыт кытынна. Бүлүү педколлеһыттан учууталлара, устудьуоннара, Н.Д. Неустроев аатынан Уус-Таатта орто оскуолатын үөрэнээччитэ, учуутала олус интэриэһинэй дакылааттары оҥордулар. Түмүккэ бастыҥ дакылааттар ааттаннылар: 1 миэстэ – А.А. Степанова, Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникумун 1 к. устудьуона (Науч. сал. А.А. Алексеева) “Н.Д.Неустроев  кэпсээннэригэр өҥ туттуллуута”; 2 миэстэ – С.И. Алексеева, Бүлүүтээҕи педагогическай колледж устудьуона, “Н.Д. Неустроев ымпыктаах-чымпыктаах ойуулааһынын уратыта” (Науч. сал. И.Н. Ефремова); 3 миэстэ – Ю.С. Лукина, СС-15, “Н.Д. Неустроев “Прокаженные” айымньытын проблематиката” (Науч. сал. Л.П. Григорьева).

Төрдүс сиэксийэ – “Н.Д. Неустроев айымньыларын тыла-өһө, истиилэ. Тылбаас сайдыыта”. Сиэксийэ үлэтин б.б.х., дассыаннар Е.С. Герасимова, И.Н. Сорова салайдылар. Кыттааччылар Н.Д. Неустроев айымньыларын тылын-өһүн, истиилин, тылбаастарын ырытан, кэрэхсэбиллээх дакылааттары оҥордулар. Бастыҥ үлэлэринэн буоллулар: 1 миэстэ – Л.В. Портнягина, СС-12, “Н.Д. Неустроев кэпсээннэригэр төрүөт баһылатыылаах холбуу этии халыыптара” (Науч. сал. А.К.Прокопьева); 2 миэстэ – К.В.Аргунова, СС-14, “Н.Д. Неустроев дыраамаларыгар аһаҕас дорҕоон дэгэт суолталаах көрүҥ уларыйыыта” (Науч. сал. И.Н. Сорова); 3 миэстэ – С.В. Данилова, НСТ-13, “Н.Д. Неустроев “Сэмэнчик” кэпсээнигэр тэҥнэбили туттуу” (Науч. сал. Е.С. Герасимова).

Кыттааччылар кэмпириэнсийэ үрдүк таһымнаахтык ааспытын бэлиэтээтилэр, Н.Д. Неустроев олоҕун, айар үлэтин туһунан элбэх саҥаны, сонуну билбиттэрин эттилэр. Сиэксийэ салайааччылара дакылааччыттарга инники чинчийэр үлэлэригэр сүбэ-ама биэрдилэр, ситиһиини баҕардылар, кыттааччыларга туоһу сурук, кыайыылаахтарга грамота, бэлэх туттардылар. Үлэ түмүгүнэн резолюция ылыннылар.

Кэмпириэнсийэ үлэтигэр П.А. Ойуунускай аатынан Литэрэтиирэ түмэлэ уонна ХИБҮ Научнай библиотеката быыстапканан кытыннылар. Быыстапка экспонаттарын учуонай Ю.И. Васильев-Дьаргыстай тус архыыбын матырыйааллара байыттылар.