Ахсынньы 29 күнүгэр 15.00 чаастан УЛК-ҕа Учуонай Сэбиэт мунньахтыыр саалатыгар Даниэль Шартье “Хоту дойдуну оҥорон көрүү” диэн тугуй? Ээтикэ бириинсиптэрэ” диэн кинигэтин сүрэхтэниитэ буолан ааста. Тэрээһиҥҥэ ааптар Даниэль Шартье илэ бэйэтинэн кэлэн кытынна.

Бу үлэ боронтуустууттан 7 тылга (ааҥыл, нуучча, саха, швед, датчаан, нэрбиэс (норвежскай), саамы (саами)) тылбаастанна. Сахалыы тылбааһын Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култуураларын үнүстүүтүн дириэктэрэ, нууччалыыттан-сахалыы тылбааска идэтийэр тылбаасчыт Хабырыыл Киргиэлэйэбис Торотуойап оҥордо. Оттон нууччалыы тиэкиһин А.И. Герцен аатынан РГПУ дассыана Ольга Николаевна Кузьменко боронтуус тылыттан тылбаастаан биэрбит. Ол аата Х.Г.Торотуойап кини нууччалыы тиэкиһин сахалыы саҥардыбыт өҥөлөөх буолар эбит.

Кинигэ сүрэхтэниитигэр тылбаасчыт идэлээх преподавателлэр кинигэ тылбааһын туһунан санааларын этэн кылгас ырытыы оҥордулар. Ол түмүгүнэн кинигэ сахалыы барыйааныгар үс сүрүн бэлиэтээһини эттилэр.

Бастакытынан, кинигэҕэ урут саха тылыгар соччо туттуллубат, суох даҕаны тиэрмин, өйдөбүл олус элбэх. Холобура, дискурс, слои дискурса, знаковая система, код, локус, культурное пространство, семиотическая связь курдук тыл арааһа баар. Инньэ гынан, тылбаасчыт тиэкиһи тылбаастыырыттан ураты өссө, бэлэм тылбааһа суох антропологическай лингвистика тиэрминнэрин сахалыы саҥардар уустук соруктаах үлэлээбит. Онуоха тылбаасчыт тутуспут бириинсибэ биир: төһө кыалларынан солбугу булуу. Ол иһин туттууга саҥа киирэн эрэр түмэт – общество, билим – наука, баардыланыы – идентичность, киэли – пространство курдук тиэрмин тыллары кытта, тылбаасчыт бэйэтэ айбыт дьүһүмэл – образ диэн тиэрминэ киирэ сылдьар. Солбугу булар кыаллыбат буоллаҕына, сахатытыы бириинсибин тутуһан, чааһынай уонна уопсай (частное и универсальное), устуоруйа (история), боронтуустар (французы), аҕылычааннар (англичан) курдук тыллары туттар. Арай бу икки бириинсиптэн хайата да сөп түбэспэт буоллаҕына биирдэ, нуучча тылынан киирбит омук тиэрминнэрин бэйэтинэн уларыппакка ыытар. Маннык үлэлээн тылбаасчыт Д. Шартье “тымныытын эйгэтин” өйдөбүллэрин быһаарар бүтүн тиэрмин тиһигин оҥорон таһаарбыт диэтэххэ омун буолбат.

Иккиһинэн, тылбаасчыт нууччалыы билим истиилин этиитин бэйэтинэн тиэрдэ сатаабыт. Нууччалыы билим истиилигэр биир этиигэ хастыы да информация киирэ сылдьар буолан, этиитэ барыта кэриэтэ уһун-киэҥ, тэнийбит буолар. Саха тылын араас туттулук истиилиттэн билим истиилэ саамай хаалынньаҥ истиил буолар. Ол аата тыла-өһө, этиитэ хайдах буолуохтааҕа сурукка, быраактыкаҕа ситэ олоҕура илик. Онтон тылбаасчыт бу үлэтигэр ону барытын сатаан аттаран, сахалыы этии тутулун алдьаппакка туран, билим истиилин баһылатыылаах уонна тэҥҥэ холбоммут уустук этиитин сахалыы тиэрдибит.

Үсүһүнэн, саҥа тиэрминнээх билим истииллээх тиэкиһи саха киһитэ ылынара, өйдүүрэ, биллэн турар, уустук. Ол иһин тылбаасчыт ону өйдөөн тиэкис уустук тылын-өһүн судургутутар сыаллаах саха киһитэ барыта өйдүүр төрүт-уус тылын киллэрэн биэрэр. Инньэ гынан кини тиэкиһин чэпчэтэр. Холобура, Арктиканы киһитэ-сүөһүтэ суох иччитэх сир диэн көйгөтө көрөллөрө, диэн этиигэ икки үөрүйэх ситим (узус) баар. Эбэтэр, Модун күүстээх Соҕуруу дойдулар Хоту дойдуну аҥаардастыы баһылыыр саҥнаахтара диэн быһа тардыыга дорҕоон дьүөрэлэһиилээх киһи истэ үөрэммит тыл ситимэ киирбит. Эбэтэр өссө биир холобурга, ...эстэтиичэскэй уонна бэлитиичэскэй майгытын быһаарар кириитикэҕэ суол тэлэн биэрэр, сомоҕо домох табыгастаахтык кыбыллыбыт.

Төгүрүк остуол кыттыылаахтара Д. Шартье кинигэтин сахалыы тылбааһын саха тылыгар урут туттуллубатах эйгэ саҥа тиэрминнэрин киллэрэр тэҥнээх тылбаас буолар диэн сыаналаан тарҕастылар.