Новости

  • 16 Февраля 2018
  • 672

М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэккэ Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүгэр аналлаах дэкээдэ түмүктэрэ

Олунньу ый 13 күнүгэр саха норуотун үөрэҕин сырдатааччыта, талааннаах лиҥкибиис С.А. Новгородов төрөөбүтэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин маҥнайгы бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев 1996 сыллаахха бу күнү «Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүнэн» биллэриэҕиттэн, тыл күнүн бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн өрө көтөҕүллэн бэлиэтиир үтүө үгэс баар буолла.

Үнүбэрсиэппит төрөөбүт тылга аналлаах дэкээдэтэ быйыл П.А. Ойуунускай төрөөбүтэ 125, Г.В. Баишев – Алтан Сарын уонна А.А. Иванов – Күндэ төрөөбүттэрэ 120 сылларыгар ананна.

Арассыыйа Бэдэрээссийэтин Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна култуураларын үнүстүүтүгэр олунньу ый 6 күнүттэн 13 күнүгэр дылы Төрөөбүт тылга уонна сурукка-бичиккэ аналлаах тэрээһиннэр буолан аастылар. Ол курдук, М.К. Аммосов аат. ХИБҮ устудьуоннарыгар аналлаах дьыктаан, АБ ХИНТуоК үнүстүүтүн иһинэн «Тыл оонньуута», методологиялыы, методикалыы хайысхалаах билим: «Экологическая лингвистика», «Язык культуры», «Саха тыла интернет эйгэтигэр», «Сахалыы тиэрмин устуоруйата уонна сайдыыта» уонна Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар декоративнай-прикладной ускуустубаларын сэминээрэ, «Поэзия хонуута» хомоҕой хоһоонньуттар, «Аман өс» араатардар күрэхтэрэ, «Сахалыы-нууччалыы, нууччалыы-сахалыы тылбаас» уонна «Саха тылын култуурата, истилиистикэтэ» олимпиада, Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар айар уонна фольклорга куонкурустара. Ону тэҥэ олунньу 6-12 күннэригэр М.К. Аммосов аат. ХИБҮ устудьуоннарыгар үөрэх салааларынан десаан ыытылынна уонна кэтэхтэн олунньу, кулун тутар ыйдар устата Хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар тылларыгар «Лучший эссе» диэн ааттаах оскуола оҕолоругар күрэх биллэриллиннэ. Быйылгы тэрээһиннэргэ үнүбэрсиэт үрдүнэн үгүс үнүстүүт көхтөөх кыттыыны ылла. Дэкээдэ үлэтин, тэрээһиннэри АБ ХИНТуоКҮ сүрүннээччи саха тылын хаапыдырата буолла, нууччалыы-сахалыы тылбаас,  хотугу салаа уонна культурология хаапыдыралара анал тэрээһиннэрин көхтөөхтүк ыыттылар.

Олунньу 13 күнүгэр «Сэргэлээх уоттара» култуура киинигэр дэкээдэни түмүктүүр дьоро тэрээһин буолан ааста. ХИБҮ гуманитарнай хайысхаҕа проректора Надежда Михайловна Зайкова үөрүүлээх быһыыга-майгыга сахалартан бастакы бөлүһүөк учуонай, бөлөһүөппүйэ билимин дуоктара, бэрэпиэссэр, Арассыыйа Бэдэрээссийэтин билимин үтүөлээх үлэһитэ, СГУ ректора Авксентий Егорович Мординов аатынан мэтээли саха тылын хаапыдыратын бэрэпиэссэригэр, тыл билимин дуоктарыгар, ытык-мааны уһуйааччыбытыгар Г.Г. Филипповка сыралаах үлэтин иһин туттарда. М.К. Аммосов аатынан ХИБҮ ректорын бочуоттаах грамотатынан Т.Н. Васильева уонна махтал суругунан Н.П. Николаева наҕараадаланнылар. Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар бырааптарын исписэлииһэ К.В. Роббек В.А. Роббек аатынан анал истипиэндьийэни хотугу билэлиэгийэ салаатын 4 кууруһун устудьуонугар Ольга Стручковаҕа туттарда. П.Е. Николаев аатынан анал истипиэндьийэни СӨ гражданскай общество институттарын  сайыннарар министиэристибэ сүрүн исписэлииһэ В.А. Николаева хотугу билэлиэгийэ салаатын 3 кууруһун устудьуонугар Алина Никитинаҕа туттарда.

АБ ХИНТуоКҮ дириэктэрэ Г.Г. Торотоев атын эйгэҕэ үрдүк ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьалларын тэҥэ биһиги үнүстүүтү кытта алтыһан, ийэ тылбыт кэскилин түстэһэр үтүө-мааны дьоммутун - АБ үрдүк үөрэҕин кыһатын бочуоттаах үлэһитэ, М.К. Аммосов аатынан ХИБҮ айылҕа эйгэтин үнүстүүтүн чинчийээччи-бэрэпиэссэрин П.А. Гоголеваны, СӨ үтүөлээх бырааһын, Өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа кардиохирургия салаатын сэбиэдиссэйин П.И. Захаровы, «Билии» уопсастыба билинии бэлиэтин хаһаайкатын, М.К. Аммосов аатынан ХИБҮ математикаҕа уонна информатикаҕа үнүстүүтүн үөрэх-мэтиэдикэ кэбиниэтин сэбиэдиссэйин В.Н. Ковальскаяны, ыччат бэлиитикэтин туйгунун, М.К. Аммосов аатынан ХИБҮ Эти-хааны чэбдигирдии култууратын уонна успуорт үнүстүүтүн аҕа уһуйааччытын Е.П. Кудрины, Быһыы киинин дириэктэрин, Сахалыы Бикипиэдьийэ дьаһабылын Н.Н. Павлов – Халаны, СӨ үтүөлээх юриһын, М.К. Аммосов аатынан ХИБҮ Юридическай бакылтыатын дассыанын Г.С. Федоровы, СӨ үөрэҕириитин туйгунун, М.К. Аммосов аатынан ХИБҮ Биисикэҕэ-тиэхиньикэҕэ үнүстүүтүн аҕа уһуйааччытын П.П. Христофоровы, СӨ үөрэҕириитин туйгунун, М.К. Аммосов аатынан ХИБҮ педогогическэй үнүстүүт аҕа уһуйааччытын А.С. Сакердонованы, маны таһынан «Долгунча» фольклорнай ансаамбыл чилиэннэрин Е.Р. Колесованы, М.А. Степанованы, норуот маастарын А.С. Христофорованы, Дьокуускай куорат лиссиэйин 7 «а» кылааһын үөрэнээччитин В. Гороховы – бэлиэ күнүнэн эҕэрдэлээтэ, махтанан туран Добун сурук туттартаата.

Биһиги үнүбэрсиэппит оскуолалары, орто анал үөрэх кыһаларын кытта ситимнээхтик үлэлиир. Онон быйылгы Төрөөбүт тыл, сурук-бичик күнүн бэлиэтиир бэлиэ тэрээһин оскуола – орто анал үөрэх – үрдүк үөрэх ситимнэрин бигэргэтэр сыаллаах ыытылынна.

Бу үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ оскуолалартан «Айыы кыһата» оскуола учууталларын кэллэктиибэ, Дьокуускай куорат 38 нүөмэрдээх оскуолатын 7 кылааһын үөрэнээччитэ Николай Яковлев, Дьокуускай куорат лиссиэйин 7 кылааһын үөрэнээччитэ, “Языковое гнездо юкагиров” айар куруһуок чилиэнэ Владимир Горохов кыттыыны ыллылар.

Орто анал үөрэх кыһаларыттан Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникумун, С.Ф. Гоголев аатынан Дьокуускайдааҕы педагогическай колледж, И.Е. Винокуров аатынан Намнааҕы педагогическай колледж, М.Н. Жирков аатынан Дьокуускайдааҕы муусука училищетын, Дьокуускайдааҕы култуура уонна ускуустуба коллеһын устудьуоннара уонна уһуйааччылара кэлэн кытыннылар, ийэ тылбыт, култуурабыт сайда турарыгар үлэлэһэр санааларын эттилэр.

 

Дэкээдэ чэрчитинэн ыытыллыбыт тэрээһиннэр түмүктэрэ

 

Сахалыы тылынан дьыктааны суруйууга «Бастыҥ суруксут» ааты Артахинова Василиса (ТОТТУ-15), Адамова Светлана (ЯО-16), Баишева Айна (ПО-САО-17), Лукина Юлия (ЯО-15) ыллылар.

«Үчүгэй суруксут» аат физика-тиэхиньикэ үнүстүүтүн устудьуоннарыгар Плотникова Юлияҕа (ЭО-17), Евграфова Туйаараҕа (ЭО-17), бэлилиэгийэ бакылтыатын устудьуонугар Еремисова Ленаҕа (ПО-РИЯ-15) иҥэрилиннэ.

 

«Поэзия хонуута» уус-уран ааҕыы:

Кылаан чыпчаал – Валентина Андреева, АБ ХИООТуоКҮ (ЛТ-16).  Куорсуннаах «Саха дьылҕата».

Бастакы миэстэ – Афанасьев Эр-Хан, мэдиссиинэ үнүстүүтэ (ЛД-101-1). Муса Джалиль «Варварство».

Иккис миэстэ – Арсен Винокуров, АБ ХИООТуоКҮ (ОРМ-17). Сэки «Биллибэт саллаат саҥата».

Үһүс миэстэ – Ньургун Гаврильев, АБ ХИООТуоКҮ (ЯО-15) «Көмүс» бэйэ хоһооно уонна Ксенофонтова Кристина АБ ХИООТуоКҮ (СП-15) А.И. Софронов – Алампа «Сайын».

 

«Аман өс» араатардар күрэхтэригэр:

Гуманьытаарынай бөлөххө –

Бастакы миэстэ – Юрий Борисов (ИФ);

Иккис миэстэ – Станислав Олесов (ИЗФИР);

Үһүс миэстэ – Сергей Нафанаилов (ИЯКН СВ РФ).

         Тиэхиньикэ эйгэтин үөрэҕин бөлөҕөр –

Бастакы миэстэ – Константин Колодезников (ГИ);

Иккис миэстэ – Алексей Филиппов (КИТ);

Үһүс миэстэ – Айал Васильев (АДФ).

         Айылҕа эйгэтин үөрэҕин бөлөҕөр –

Бастакы миэстэ – Аманатова Айаана (МИ);

Иккис миэстэ – Виктор Федоров (ИЕН);

Үһүс миэстэ – Никифор Филиппов (ФТИ).

 

         «Тыл оонньуута» күрэххэ:

Бастакы миэстэ – фольклор хаапыдыратын устудьуоннарын хамаандата;

Иккис миэстэ – саха тылын хаапыдыратын устудьуоннарын хамаандата;

Үһүс миэстэ – литэрэтиирэ хаапыдыратын устудьуоннарын хамаандата.

         Тэрээһини Констанция Никифорова, Борислав Степанов иилээ-саҕалаан ыыттылар. Аника Захарова, Кирилл Матвеев ырыанан киэргэттилэр.

        

“Хотугу норуоттар культуралара” видеороликтар куонкурустарыгар барыта аҕыс үлэ киирдэ, түмүк маннык буолла:

I истиэпэннээх дипломунан Павлова Айталина, (ПО-СО-14) «Юкола» диэн видеоролигын иһин наҕараадаланна;

II истиэпэннээх диплому Захарова Евгения уонна Кузьмина Милена (ПО-СО-15) «Гэлэ, гэ, туслилраорчалбу» видеороликтарын иһин ыллылар;

III истипиэпэннээх диплом Аммосова Сандраҕа и Елымычева Янаҕа (ПО-СО-13) «Певец бескрайней тундры» диэн видеоролик иһин туттарылынна.

«Көрөөччү биһирэбилэ» номинация кыайыылааҕынан Кривошапкин Михаил (ПО-СО-13) «Аймулдан» видеоролига буолла.

 

         “Саха тылын култуурата, истилиистикэтэ” олимпиада түмүгэ:

Бастакы миэстэ - Данилова Наталья (ЛТ-15 ИЯКН СВ РФ);

Иккис миэстэ - Бурцева Алина (РЯП-15 ИЯКН СВ РФ);

Үһүс миэстэ - Портнягина Уйгулаана (ЛТ-15 ИЯКН СВ РФ).

 

“Сахалыы-нууччалыы, нууччалыы-сахалыы тылбаас” олимпиадатын түмүгэ:

Бастакы миэстэ - Маркова Мария (РЯП-15 ИЯКН СВ РФ);

Иккис миэстэ - Гладкина Екатерина (ЛР-15 ИЯКН СВ РФ);

Үһүс миэстэ - Неустроева Сардаана (РЯП-16 ИЯКН СВ РФ).

 

Быйылгы тэрээһиннэр тустарынан саха тылын хаапыдыратын сэбиэдиссэйэ, тыл билимин хандьыдаата Дария Ивановна Чиркоева маннык бэлиэтээтэ: «Дэкээдэ үлэтин сылын аайы биһиги үнүстүүт тэрийэн ыытабыт. Үгүс тэрээһини сылын аайы сайыннаран, кэҥэтэн-байытан ыыта сатыыбыт. Бары үнүстүүттэн, бакылтыаттан төрөөбүт тылларын туһугар туруулаһар устудьуоннары бу кэмҥэ бэлиэтии көрөбүт. Саха тылын, култууратын биһиги үнүстүүт оҕолоро эрэ илдьэ сылдьар буолбатахтар, атын идэни талбыт устудьуон дьоҥҥо төрөөбүт тыл сылааһа эмиэ баара саарбахтаммат. Онон бу күннэргэ биһиэхэ кыттыһан, хоһоон ааҕан, санааларын этэн, тыыннарын көҥүлгэ таһаараллар.

“Тыл оонньуутугар” үнүстүүт иһинэн бары хаапыдыралартан хамаандалары түмэн күрэх ыытабыт. Устудьуоннар оонньуу да халыыптааҕын иһин буолуо, сэргээн, биһирээн кытталлар. Оонньууга кинилэр тыл, литература, култуура уонна ускуустуба эйгэтигэр билиилэрин тургутан көрөллөр. Ону таһынан «Аман өс» араатардар күрэхтэрин наука бибилэтиэкэтин кытта кыттыһан тэрийэбит, балаһыанньа быһыытынан 2 сылга биирдэ ыытыллар. Дьыктаан суруйуута үнүбэрситиэт уонна өрөспүүбүлүкэ таһымнаах ыытылынна. Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар бэйэлэрин тылларынан дьыктаан суруйдулар. Бу тэрээһиннэрбит өрүү буолаллар, үгэскэ да кубулуйдулар диэххэ сөп. Түмүктүүр тэрээһиммитигэр «Айыы кыһата» оскуола, орто анал үөрэхтэртэн кэллэктииптэр кэлэн эҕэрдэлээн, бэйэлэрин талааннарын, дьоҕурдарын көрдөрөн бардылар уонна АБ ХИНТуоКҮ устудьуоннарын идэлээх сойууһа кыттыһан, атын салааларга төрөөбүт тыл десаанын биллэрэн, көхтөөхтүк кытыннылар».

Онон Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүгэр аналлаах дэкээдэ үрдүк таһымнаахтык ыытылынна, түмүктүүр тэрээһин олус сэргэхтик ааста. Инникитин да ийэ тылбыт үүнэ-сайда, чэчирии туруо диэн бигэ эрэнэбит уонна хайа да эйгэҕэ үөрэннэрбит, үлэлээтэрбит, төрөөбүт тылбытынан санаабытын сайа этэр дьоһун дьон буоларга дьулуһуоҕуҥ диэн ыҥырабыт.

Автор: Анна Аманатова, «Ийэ тыл» пресс-киин.

Разрешено копирование статей, только при наличии активной (кликабельной) ссылки на страницу-источник сайта Северо-Восточного федерального университета. Ссылка должна находиться непосредственно рядом с материалом, должна быть видимой и прямой (без использования java-скриптов).