Новости

«Ыччаппыт, биһиги кэскилбит...»

  • 24 Мая 2017
  • 1622

«Ыччаппыт, биһиги кэскилбит...»

-   Марк Николаевич, бу сыл ыччат сыла, итинэн сибээстээн АБ ХИНТКҮ иһинэн устудьуоннары кытта үөрэхтэрин таһынан ыытар үлэҕит- хамнаскыт туһунан кэпсии түһүөҥ дуо?

Бүтүн үнүбэрситиэккэ курдук, устудьуону кытта үлэ биһиги үнүстүүппүтүгэр ситимнээхтик тэриллэн ыытыллар. Ол саха салаатын, бакылтыатын саҕаттан олохсуйбут ураты, саха киһитигэр чугас, кини уйулҕатыгар сөп түбэһэр ураты эйгэ тэриллибит буолан дии саныыбын. Бу маны биһиги бэйэбит эрэ этэр буолбатахпыт - биһиэхэ кэлбит ыалдьыт дьон, учууталлар, атын устудьуоннар эмиэ бэлиэтии көрөллөр.

Биһиги ыччат дьон Ийэ дойдуларыгар бэриниилээх, кинини таптыыр, талан ылбыт идэлэрин толору баһылаабыт уонна олоххо бэлэмнээх буолалларын туһугар былааннаах үлэни үөрэх да, үөрэҕи таһынан да үлэҕэ ыытабыт. Ол курдук, үнүстүүккэ бу үлэҕэ былаан ылыммыппыт, хаапыдыралар уонна бөлөх салайааччылара устудьуоннарын кытта ыкса үлэлииллэр.

«Эйгэ» тыйаатыр устуудьуйата (сал. Е.М.Поликарпова), «Кылыһах» бөлөх (сал. Л.С.Ефимова), «Күндэл» үҥкүү норуодунай ансаамбыла (сал. А.П.Ядреева), «Хомуһун» бөлөх (сал. Г.С.Попова-Санаайа), «Эстрада ускуустубата» студия (сал. Ю.Е.Платонов) үгүс сыллар тухары ситиһиилээхтик үлэлээн кэллилэр. Хотугу билэлиэгийэ хаапыдырата Саха Өрөспүүбүлүкэтин аҕыйах ахсааннаах омуктар тыйаатырдарын кытта бииргэ үлэлэһэр.

Биһиги киэн туттуубут - Үнүстүүтү үөрэнэн бүтэрбиттэр - билигин дьон мааныта, үлэһит бэрдэ, ыал бастыҥа буолан, Өрөспүүбүлүкэбит духуобунай, култуурунай, социальнай сайдыытыгар бэйэлэрин кылааттарын киллэрэн, үлэлии-хамныы, айа-тута сылдьаллар.

-         Эн санааҕар, билиҥҥи устудьуоннар төһө көхтөөхтөрүй, ис санааларыттан айан таһааран маны оҥордоххо, эбэтэр маннык гыннахха үчүгэй буолуо этэ диэн этии киллэрээччилэр дуо? Оттон оннук этии киирдэҕинэ, төһө олохтоох буоларый уонна ону эһиги ылынан олоххо киллэрбитинэн бараҕыт дуо? Эбэтэр туох эрэ мэһэй баар? Холобур..

Бүгүҥҥү күҥҥэ үнүстүүппүтүгэр күнүскү үөрэххэ 580 устудьуон үөрэнэр, кэтэхтэн 120 уонна 120 маҕыыстыр үөрэх, идэ, истиэпэн ылаары үөрэнэ сылдьаллар. Үнүстүүппүт устудьуоннарыттан баһыйар үгүс өттө - тыа сириттэн кэлбит бастын майгылаах оҕолор. Кинилэр оскуола киэн туттуулара, ыал мааны оҕолоро, эрэллэрэ дьон буолаллар.

Биһиги үнүстүүппүтүгэр талааннаах уонна көхтөөх устудьуоннар элбэхтэр, тугу эрэ сананы-сонуну булбут, ону олоххо киллэрбит диэн санаалаахтар үгүстэр. Билигин кинилэр саастара да оннук буоллаҕа. Бастакы кууруска киирбит устудьуоннар анкеталарын, кылаас салайааччылара суруйбут характеристикаларын ааҕан көрдөххө, уонна бэйэлэрин кытта кэпсэтэн биллэххэ, үгүстэрэ оскуолаларыгар актыбыыстаабыт, үөрэххэ, ырыаҕа-тойукка, үнкүүгэ, култуура, ускуустуба уонна успуорт да эйгэтигэр ситиһиилээх оҕолор буолан биэрэллэр.

Ол сиэринэн, ону салҕаан, бэйэлэрин сайыннаран манна, биһиэхэ кэлэн бары тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кытталлар, үнүбэрситиэт, куорат, Өрөспүүбүлүкэ таһымыгар үлэлиир устудьуоннар араас холбоһуктарыгар, тэрилтэлэригэр, устуудьуйаларыгар, бөлөхтөрүгэр, билим куруһуоктарыгар дьарыктаналлар уонна үгүс ситиһиилэнэллэр. Киһи үөрүөх, биһиги үнүбэрситиэппитигэр киһи киһилии, идэлээх киһи, патриот, чөл туруктаах буола үүнэн-сайдан, иитиллэн тахсарыгар барыта тэрилиннэ.

Биһиги культурология хаапыдыратын иһинэн «Организация работы с молодежью (профиль: Региональная и муниципальная молодежная политика)» диэн бакалавриат сана хайысхатын арыйдыбыт, онон бу сайын бастакы абитуриеннарбытын күүтэбит. Эппитим курдук, биһиги үнүстүүппүтүгэр олус кыахтаах, салайар, дьаһайар дьоҕурдаах, талааннаах ыччат кэлэр.

Устудьуоннар үөрэнэр кэмнэригэр социальнай-технологическай, психолого-педагогическай, социологическай ньымалары, сатабыллары баһылаан, аныгы көлүөнэ ыччат дьон үөрэҕин, үлэтин, сынньаланын сатаан тэрийэр, чинчийэр уонна ону салайар кыахтаныахтара. Ыччат бэлиитикэтин быһаарсар, ону олоххо киллэрсэр, ыччат эйгэтигэр тахсар араас кыһалҕалары, кутталы туоратар, иирсээн тахсыбыт дуу, тахсар дуу чинчилээх буоллаҕына, ол төрдүн-төбөтүн кыайан быһаарар, ыччат интэриэһин көмүскүүр, туруулаһар кыахтаах дьону бэлэмниэхпит. Устудьуоннарбытын биһиги 4 сыл устата билим араас эйгэтигэр сыһыаран, үөрэтэн-такайан, бэйэлэрин норуоттарын устуоруйатын, култууратын, тылын баайын, ис хоһоонун билэр, хас да тылынан толору санарар, сиэрдээх майгылаах, идэтийбит дьону бэлэмнээн, тыа сиригэр ыччаты кытта үлэҕэ ыытыахпыт. Итини барытын учуоттаан туран, үөрэх былаана оноһуллубута. Күн бүгүн Өрөспүүбүлүкэбит улуустарыттан 20 сайаапка киирэн сытар.

- Мин Дьоппуонуйаҕа баран кэллим. Киһи хараҕар быраҕыллар ып-ыраас, бэрээдэк, кырдьаҕас, кыаммат дьоҥҥо дирщ ытыктабыл, бокулуоннааһын. Ити барыта көрдөрүүгэ эрэ буолбакка, наҥиональнай менталитеттарыгар уурулла сылдьар үтүө үгэс, үйэттэн-үйэҕэ биһиктэнэн кэлбит. Оттон биһиги "этнопедагогика" диибит, ити илиҥҥи педагогиканы кытта ситимнээх дуо? Тоҕо биһиги кинилэр курдук ситиһиибит суоҕа буолла. Тус санааҥ...

Итиннэ биир өрүттэр суол баар - төрөөбүт тылбытын, култуурабытын үөрэтиэхтээхпит, былыр-былыргыттан олохсуйан хаалбыт өйбүтүн- санаабытын, толкуйбутун сайыннарыахтаахпыт, төрүт үгэстэрбитин тутуһуохтаахпыт, өбүгэ дьарыгын өрө тутуохтаахпыт. Үлэ хас биирдии киһиэхэ кини сирдээҕи олоҕун айанын албаннаах аргыһа буоларын ыччакка өйдөтүөхпүтүн наада.

Өскөтүн биһиги ыччат дьону норуот уонна бүтүн дойду сайдыытын стратегическай ресурсун быһыытынан өйдүүр, көрөр, ылынар буоллахпытына, үөрэх бары кыһаларыгар төрөөбүт тылы, култуураны үөрэтиэх тустаахпыт. Үрдүк үөрэх кыһатыгар устудьуон ханнык идэни ыларыттан тутулуга суох, төрөөбүт тылын үөрэтэрэ ордук. Бу кэскиллээх суол. Норуот оҕону иитэр үтүө үгэстэрэ, бастыҥ холобурдара хас нэһилиэк, улуус аайы бааллар. Ону салҕыы үөрэтэн дириҥник чинчийиэххэ, үтүө холобур гынан кэпсиэххэ, киэҥник тарҕатыахха уонна туһаныахха наада. К.С.Чиряев аатынан Ороһутааҕы Норуот педагогикатын түмэлин баай пуондатын ити үлэҕэ туһаныахха сөп.

Түмүккэ, устудьуоннарбыт, ыччаппыт, биһиги кэскилбит, умсулҕаннаах сиэдэрэй уран оһуордаах олохторо алгыһынан арыалланыан баҕарабын. Араас омук ыччаттарын кытта тэҥҥэ алтыһар, сайдыылаах, киэҥ көрүүлээх ыччаттарбыт элбии турдуннар, үөрэҕи баһылаан, үлэһит дьон буолан, үлэни суолдьут сулус туттар дьоллоох дьон буоллуннар.

 

Автор: Маргарита Винокурова, Наш университет хаһыат, ыам ыйын 5 күнэ 2017 сыл, 9№, 20 с.

Разрешено копирование статей, только при наличии активной (кликабельной) ссылки на страницу-источник сайта Северо-Восточного федерального университета. Ссылка должна находиться непосредственно рядом с материалом, должна быть видимой и прямой (без использования java-скриптов).