Russian
English
Chinese
М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт 2013 сылга ситиһиитэ уонна кыайыыта
М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт 2013 сыллааҕы ситиһиитэ Бүтүн Арассыыйа уонна өрөспүүбүлүкэ таһымыгар үрдүк хаачыстыбалаах уонна ахсааннаах көрдөрүүлээх буолла.
Сыл бүтүүтэ үлэ түмүгүн таһаарар уонна инники кирбии туһунан толкуйдуур табыгастаах. Биллэрин курдук, ханнык баҕарар социальнай тэрилтэ, ол иһигэр үнүбэрсиэт эмиэ, үлэ икки сүрүн хайысхатыгар холобур буолар: утумнааһыҥҥа уонна уларытыыга. Үнүбэрсиэт сүрүн сыаннастара уонна сүҥкэн суолталаах олоҕурбут сыала-соруга оннунан хаалыах тустаах, бириэмэ аастаҕын ахсын ол барыта уларыйан испэт. Атын өттүттэн көрдөххө, үнүбэрсиэт үүнүүнү-сайдыыны көҕүлүүр аналлаах: саҥаны киллэриини, үлэ саҥа ньымаларын, сиэр-майгы үтүө нуормаларын, саҥа стратегиялары, саҥалыы тактикалары, үлэ хаамыытын, халбаҥнаабат тутулу, үрдүк технологияны - бу барыта олох иннин диэки хардыылаан истэҕин аайы билиҥҥи ирдэбилгэ сөп түбэһэн уларыйан иһэр.
2013-2014 сыл түмүгүнэн, АБ кадрдары бэлэмниир национальнай пуондатын эспиэртэрэ, үрдүк үөрэхтэр икки ардыларынааҕы илин былдьаһыы боппуруоһун чинчийиигэ уонна кинилэр үлэлэрин кэрэхсэбилин сыаналааһыҥҥа, “ХИБҮ сүрүн бэлиэ өрүтүнэн, кини регион соругун быһаарыыга (хотугулуу-илиҥҥи өттүгэр) билиитэ буолар. ХИБҮ ситиһиитэ бука барыта Арассыыйа уонна аан дойду үөрэҕин эйгэтигэр салгыы сайдар кэскиллээх интеграцията буолар” диэн бэлиэтээбиттэр.
2013 сылга, ХИБҮ-гэ Арассыыйа 33 регионуттан уонна 22 тас дойдуттан 20 тыһыынчаттан тахса устудьуон үөрэнэр. Үрдүк үөрэх кыһатыгар, үөрэх 22 салаата, ол иһигэр 3 филиал, ону тэҥэ 2 колледж, 1 лицей уонна 6 научнай-чинчийэр үнстүүт киирэр.
Арассыыйа Бэдэрээссийэтин Үөрэҕин уонна наукатын Министиэристибэтэ ыыппыт, Бэдэрээссийэлии судаарыстыбаннай үөрэх тэрилтэлэрин идэтийбит үрдүк үөрэхтээһин уонна кини филиалларын үлэтин сыаналааһын түмүгүнэн, 2013 сылга, Хотугулуу-Илиҥҥи Бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт уонна бу кыһа бары филиаллара, саамай туһалаах уонна наадалаах үрдүк үөрэх кыһатын бөлөҕөр киирдилэр.
“Интерфакс” иһитиннэрэр ааҕыныстыба уонна “Эхо Москвы” араадьыйа ыытар, сылын ахсын ыытыллар үнүбэрсиэттэр национальнай рейтиннэригэр, 2012-2013 үөрэх сылыгар Хотугулуу-Илиҥҥи Бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт саамай үрдүк кэрдиискэ ыттан 25 устуруоканы өрө таҕыста уонна дойду бары үнүбэрсиэттэриттэн 35-с миэстэҕэ турары ситистэ.
Үөрэх уонна наука Министиэристибэтин методикатыгар олоҕуран, бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэттэр сайдыыларын бырагыраамматын мониториннааһын түмүгүнэн, ХИБҮ иккис А категорияҕа киирдэ. Үрдүк сыанабыл Бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт ылыммыт сайдыы бырагыраамата олоххо киирэн, регион социальнай-экономическай сайдыытыгар, научнай-үөрэтэр уонна инновационнай сайдыытыгар улахан суолталааҕа уонна көмөлөөҕө биллэн, уопсастыба социальнай-экономическай, научнай, үөрэтэр олоҕо уонна саҥаны киллэрэр бэлиитикэтэ лаппа тупсубута бэлиэтэннэ.
2013 сыл муус устар 8 күнүгэр, ХИБҮ “Опторган” САУо кытары 370 мөл солкуобай сыаналаах “Светодиоднай сырдатыыны туһанан, сабыылаах кырыска энергоэффективнэй үлэ интеллектуальнай тиһигэ” диэн хас да хайысхаттан таҥыллыбыт комплекснай бырайыактаах үрдүкү технологиялаах үлэни оҥорууга, 186 үрдүк үөрэх кыһатыттан 25 бастыҥ иһигэр киирэн, аһаҕас күрэххэ кыайыылааҕынан таҕыстыбыт.
2013 сыл бэс ыйын 25 күнүгэр Хотугулуу-Илиҥҥи Бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт, “Русский регистр” сетрификациятын Ассоциациятыттан уонна IQNet сертификациятын аан дойдутааҕы холбоһугуттан, бэдэрээссийэлии үрдүк үөрэх кыһатын менеджменын систиэмэтэ аан дойдутааҕы халыыпка сөп түбэһэрин туһунан икки туоһу докумуону - сертификаты ылла.
Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт үөрэх салаатыгар 11 бырагыраамата, 2012-2013 үөрэх сылыгар Арассыыйа бастыҥ үөрэх бырагыраамаларын ахсааныгар киирдэ. Ол математикаҕа, химияҕа, биологияҕа, экологияҕа уонна айылҕаны туһаныыга, эмп-том дьыалатыгар, педиатрияҕа, стоматологияҕа ананана оҥоһуллубут үөрэх бырагыраамалара буолаллар. Ону таһынан экэниэмикэҕэ, тутууга, сүҥкэн информатикаҕа уонна иһитиннэрэр-биллэрэр технологияҕа бырагыраамалар бастыҥнар ахсааннарыгар киирдилэр. “Инновационнай Арассыыйа үөрэх бастыҥ бырагыраамалара” диэн бырайыак “Аккредитация в образовании” сурунаал, үөрэҕирии эйгэтигэр эспиэртэр Гильдияларын уонна уопсастыбаннай-идэтийбит аккредитация национальнай Киинин өйөбүлүнэн олохтонор.
2013 сылга ХИБҮ-гэ идэ 15 хайысхатыгар үөрэх саҥа бырагыраамалара оҥоһуллан магистратура арылыннылар, олор истэригэр, биир хайысха аҥардастыы английскай тылынан үөрэтэр. Үүммүт үөрэх сылыгар Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт, 20 араас хайысхаҕа 27 магистерскай бырагыраамаҕа олоҕуран докумуону тутта. Холобур, былырыын ХИБҮ-гэ, 12 магистерскай бырагыраама баар этэ. Кэлэр сылга, ХИБҮ манна эбии аҕыс хайысхаҕа бырагыраама оҥорору былаанныыр, ол иһигэр, атын бэдэрээссийэлии үрдүк үөрэх кыһаларын кытары бииргэ, сетевой форматтаах гынан оҥоһуллуохтара. ХИБҮ 2013 сыллааҕы докумуону тутар хампаанньатын үлэтин түмүгүнэн, бастакы куурус устудьуоннарын БКЭ (биир экзамен) орто баала үрдээбитэ бэлиэтэннэ: 60 баалга тэҥнэстэ. Бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт оҥостубут имиджэ, үрдүк үөрэх кыһатыгар дьоҕурдаах абитуриеннар кэлиилэрин бигэргэтэр диэн эрэллээхтик этиэхпитин сөп.
Бу сылга ХИБҮ-гэ БКЭ-ҥа (биир экзамеҥҥа) 100 баалы ылбыт 9 үөрэнээччи киирбитэ. Бастакы кууруска, үөрэнээччилэр Бүтүн Арассыыйатааҕы олимпиадаларын 11 кыайыылааҕа үөрэнэр: олортон 6-та инженерно-техническай үнүстүүт, 1-рэ физико-техническэй үнүстүүт устудьуоннара буолаллар. Үрдүк үөрэх кыһаларын үлэтин ырытыы уонна оскуола оҕолорун олимпиадатын лауреаттарын академическай мобильноһын ырытыы түмүгүнэн, Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлиир үнүбэрсиэт үрдүк үөрэхтэр рейтиннэригэр 24-с миэстэ буолла, манна дойду бастыҥ үөрэнээччилэрэ үөрэнэ киирэр баҕалаахтар.Бу сүҥкэннээх тэрээһини Национальнай чинчийэр үнүбэрсиэт “Экэниэмикэ үрдүкү оскуолата” уонна Арассыыйатааҕы ректордар сойуустара 2012 сылга 212 дойду тутаах үрдүк үөрэхтэрин кыһатын хабан туран ыытар. Үөрэнээччилэр Хотугулуу-Илиҥҥи олимпиадалара. 2012-2013 сылга үөрэнээччилэр Хотугулуу-Илиҥҥи олимпиадаларыгар Дальнай Востоктааҕы уонна Сибиирдээҕи бэдэрээссийэлии 12 уокуругуттан 9 215 оҕо кыттыыны ылбыта. 312 кыайыылаахтан аҥара ХИБҮ-гэр үөрэнэ киирбиттэрэ.
Ахсынньы 24 күнүгэр үрдүк үөрэх кыһаларыгар ыытыллыбыт күрэхтэһии түмүгүнэн, АБ Үөрэҕин уонна наукатын Министиэристибэтин хамыыһыйата 73 кыайыылааҕы быһаарда. Хотугулуу-Илиҥҥи олимпиада физикаҕа предметигэр аан маҥнайгынан бэдэрээлинэй статус бэрилиннэ, ол аата бу олимпиада кыайыылаахтара Арассыыйа иһигэр үрдүк үөрэх араас кыһатыгар киирэр кыахтаннылар. Ахсынньы ый 20 күнүттэн, ХИБҮ-гэ олимпиадаҕа кыттыыга сайаапканы хомуйуохтара. 25 регионтан 2186 үөрэнээччи номнуо сайаапка биэрбит. Холобур, Волгоград уобалаһыттан - 133 оҕо, Мордовияттан - 57, Пермскэй кыраайтан - 46, Приморскайтан - 75, Еврейскай АУо - 22, Белгородскай уобаластан - 28, Ленинградскай уобаластан - 22, Чеченскай өрөспүүбүлүкэттэн - 7, ону тэҥэ кэккэлэһэ сытар дойдулартан: Монголияттан - 7, Киргизияттан - 3 Казахстантан - 4.
ХИБҮ бастыҥнары наҕараадалаата: 100 тыһ солкуобайы “сүүс бааллаах” үөрэнээччилэр учууталларыгар анаата. “Хотугулуу-Илиҥҥи үнүбэрсиэт үөрэтэр уокурук” Ассоциациятын кэмпириэнсийэтигэр, “2013 сыл ХИБҮ бастыҥ учуутала” уонна “2013 ХИБҮ эрэнэр учуутала” күрэхтэһии түмүгүн таһаардылар. “Сыл бастыҥ ХИБҮ учуутала” ааты уонна 10 000 суумалаах бириэмийэни сэттэ педагог ылла. “Эрэллээх учуутал” аатын сүүс баалы ылан, бу сылга бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэккэ киирбит тоҕус абитуриент учууталлара буоллулар. Кинилэр биирдии бэйэлэрэ 100 000 солк. суумалаах бириэмийэни туттулар.
Норуоттар икки ардыларынааҕы үөрэҕирии уонна педагогическай наука сайдыытын академията Арассыыйа үөрэҕириитин систиэмэтин тэрилтэнэн үлэтин мониторинын ыытта. Ол түмүгүнэн, Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт Бүтүн Арассыыйатааҕы “2013 сыл 100 бастыҥ социальнай суолталаах үөрэх тэрилтэтин” испииһэгэр киирдэ. Соторутааҕыта ХИБҮ 004 №-дээх сертификатын ылбыта.
ХИБҮ Великобритания Кембриджтээҕи үнүбэрсиэтэ бииргэ үлэлэһии саҥа хайысхатын бэлиэтээтэ. Сахалар Англияҕа официальнай сылдьыыларын чэрчитинэн, дойду биир кырдьаҕас үрдүк үөрэҕин кыһатыгар – Кембриджкэ - ХИБҮ делегациятын кытта үөрүүлээх көрсүһүү буолбута. Ахсынньы 4 күнүгэр, вице-канслеры, үнүбэрсиэт ректорын сэр Лешек Борисевиһы кытары көрсүһүү буолбута.
Кембриджтээҕи үнүбэрсиэт вице-канцлера, Саха сириттэн кэлбит үрдүк үөрэх кыһатын устудьуоннарыгар уонна уһуйааннарыгар, дьаныардаах үлэлэрин иһин махтал тылын эппитэ уонна ХИБҮ ситиһиитин үрдүктүк сыаналаабыта. Ректор Борисевич салгыы медицинэ уонна доруобуйа харыстабылын эйгэтин чинчийии хайысхаларыгар бииргэ үлэлэһэргэ бэлэмин туһунан санаатын эппитэ: чуолаан, рагы уонна рак ыарыыларын кытары охсуһууга, неврология, эндокриннай систиэмэ ыарыыларын чинчийиигэ, ствольнай клеткалары чинчийиигэ; дьулуруйар урбанизация дьайыытын сымнатыыны чинчийиигэ, тыа оройуоннарын олоҕун өрө тардыыны үрдэтии ньыматын көрдүүргэ, тыа сиригэр эдэр ыччат үлэлииригэр уонна олороругар усулуобуйаны оҥорууга. Сотору кэминэн, тылы уонна Хотугу норуот култууратын чинчийии уонна Арктика экологиятын эйгэтигэр саҥа бырайыак олоххо киирэрэ күүтүллэр.
Биһиги Кембриджтээҕи үнүбэрсиэт устудьуоннарын сойууһа оҥорон таһаарбыт уонна бастаан иһэр тас дойду үрдүк үөрэхтэрин кыһатын уонна Великобритания үөрэҕириитин хаачыстыбатыгар анаммыт “Путь к совершенству” диэн кинигэҕэ бэдэрээссийэлии үрдүк үөрэх кыһатын туһунан информация киллэрбитин иһин сэр Лешек Борисевичка махтанныбыт.
ХИБҮ Франция Посольствотын тыл партнердарын үнүбэрсиэтин АБ Франция посольствотын култууратыгар уонна бииргэ үлэлэһиитигэр сүбэһитин Филипп Вуарины кытары бииргэ үлэлэһии туһунан Саҥа сөбүлэҥ эрэдээксийэлэммит холобура илии баттанна. ХИБҮ Франциятааҕы посольствотын ресурснай Киинэ француз тыллаах дойдулары кытары бииргэ үлэлэһии бастыҥ киининэн ааттанар. Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт Франциятааҕы ресурснай киинэ Москваҕа сылын ахсын ыытыллар, Франция посольствотын кытта быһаччы сибээстээх партнердуу үөрэх кыһаларын мунньаҕар үрдүк үөрэх 265 кыһатыттан талыллан, бастыҥ киинэ бастыҥнар ахсааннарыгар ааттаммыт. Изабелла Борисова салайааччылаах ХИБҮ Франциятааҕы посольствотын ресурснай киинэ Франция Арассыыйатааҕы посола Жан-Морис Рипэр илии баттааһыннаах махтал суругунан наҕараадаланна.
ХИБҮ Кытайга тас дойду бэрэстэбиитэлистибэтин арыйда. Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт ахсынньы 9 күнүгэр, (Кытай) Льинискай үнүбэрсиэтин иһинэн, бэйэтин маҥнайгы тас дойдутааҕы бэрэстэбиитэлистибэтин арыйда. Бу икки үрдүк үөрэх кыһатын икки ардыгар сөбүлэҥ бииргэ үлэлэһии уонна уһун болдьохтоох кэпсэтиһии түмүгэр ситиһилиннэ. Бэрэстэбиитэлистибэ сүрүн пуунсуйатынан, “Суоттуур технология” уонна “Нуучча тыла омук тылын курдук” диэн хайысхаларынан ХИБҮ магистратура уонна бакалавриат үөрэтэр бырагыраамата, бииргэ үлэлэһэр-үрдүк үөрэх кыһатын устудьуоннарын рекрутина буолар. Инникитин, Линьийскай үнүбэрсиэтин баҕалаах устудьуоннарыгар уонна Линьи куорат олохтоохторугар, ХИБҮ-гэ үөрэниигэ интэриэһи тардар сыаллаах, нуучча тылын кууруһун аһар былааннаахпыт. Ону тэҥэ, холбоһон бакалавриат таһымыгар бу хайысхаҕа үөрэтэр бырагыраамалар оҥоһулан арыллыахтара.
Ахсынньы 11 күнүгэр, Сколовскайдааҕы наука уонна технология үнстүүтүн вице-президенэ Михаил Маяков уонна мин, наука уонна үөрэҕирии эйгэтигэр бииргэ үлэлэһии дуогабарыгар илии баттаатыбыт. Иккиэммит кыаҕынан, биэс техническай хайысхаҕа, энергетикаҕа, биомедицинэҕэ, нанотехнологияҕа, экологияҕа, информационнай наукаларга норуоттар икки ардыларынааҕы таһымнаах магистраннары бэлэмнээн таһаарыахпыт.
ХИБҮ-гэ CDIO стандартара олоххо киирэн эрэр (Concieve-Design-Implement-Operate – Толкуйдаа-Оҥор-Олоххо киллэр-Салай, англ.)-бу инженернай үөрэхтээһиҥҥэ комплекснай сыһыан: үөрэх бырагыраамаларын оҥоруу уопсай бириинсибин хомуйуу, кинилэри материальнай-техническэй өттүнэн хааччыйыы, сүүмэрдээһин уонна уһуйааччылары үөрэтии. Инженер - үөрэх кыһатын бүтэрбит устудьуон, саҥа техническэй идиэйэлэри эбэтэр саҥа бородуукталары толкуйдуу үөрэниэхтээх, кинини көрдөрүүгэ бары конструкторскай үлэлэри олохсутуохтаах (эбэтэр наадалаах ыйыылары бу манан дьарыктанар дьоҥҥо биэрэр), үлэҕэ туох табыллыбытын олоххо киллэрэн олохсутуохтаах.
ХИБҮ инновацията аан дойду таһымыгар таҕыста. ХИБҮ делегацията сэтинньи 29 күнүттэн ахсынньы 2 күнүгэр (Корея өрөспүүбүлүкэтигэр) Сеулга буолбут аан дойдутааҕы SIIF-2013 инновационнай дьаарбаҥкаҕа кытынна. Бэдэрээссийэлии үрдүк үөрэх кыһатын учуонайдара бириистээх миэстэҕэ тигистилэр, кинилэр оҥоһуктара мэтээлинэн уонна сертификаттарынан наҕараадаланна. Дойду бары саҥаны айыытыгар анаммыт, аан дойдутааҕы SIIF (Seoul International Invention Fair) инновационнай дьаарбаҥка саамай бөдөҥ уонна тутаах быыстапка-дьаарбаҥка тэрээһин буолар.
ХИБҮ устудьуонара Дальнай Востоктааҕы WоrldSkills Russiа чемпионатын кыайыылаахтара буолбуттара. (WоrldSkills Russiа) идэтийбит маастарыстыбаҕа Хабаровскайга буолбут Дальнай Востоктааҕы регионнааҕы аһаҕас I чемпионатка, ХИБҮ профессиональнай лицейин устудьуоннара икки номинацияҕа бастакы миэстэ буолбуттара. “Кирпииччэ уурутун” компетециятыгар Айсен Михеев (педагог - Вера Иванова) кыайбыта, “Плитканы бүрүйүү” компетенциятыгар Василий Егоров (педагог - Галина Скоробогатова) бастаабыта. Манна кыайыы түмүгэр кинилэр, Дальнай Востоктааҕы бэдэрээссийэлии уокурук хомуур хамаандатын састаабыгар киирбиттэрэ. 2014 сылга Айсен Михеев уонна Василий Егоров Бүтүн Арассыыйатааҕы WorldSkill Russia-2014 чемпионатка кыттыахтара. Өссө ХИБҮ икки устудьуона, Евгений Мальцев уонна Виктор Родин, “Сварка” уонна “Сетевой администрациялааһын” компетенцияҕа төрдүс миэстэ буолбуттара.
ХИБҮ Лондоҥҥа “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо тылбааһын презентациялаата. Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо аангылыйа тылыгар тылбааһын үс сыллаах бырайыагын бүтэрдэ. Презентация Лондоҥҥа ахсынньы 2 күнүгэр буолбута. Бу кинигэ Великобритания саҥа таһаарыыларын испииһэгэр киирдэ. Renaissance Books кинигэ кыһата кинигэ 100 экземплярын дойду бөдөҥ библиотекаларыгар ыытар былааннаах. Маны таһынан, бу дэҥҥэ көстөр таһаарыы 1 000 экземпляра кинигэ кыһатын маҕаһыыннарыгар атыыланыаҕа.
ХИБҮ хамаандата, компьютернай бырагырааманы оҥорууга дойду чемпионатын финалын чиэппэригэр кыайыыны ситистэ. Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт хамаандата алтынньы 31-тэн, сэтинньи 3 күнүгэр диэри, Дальнай Восток регионнарын үрдүк үөрэхтэрин кыһатын ортотугар бырагырааманы оҥорууга дойду чемпионатын финалын чиэппэригэр кытынна уонна бастакы миэстэ буолла. Математика уонна информатика үнүстүүтүн устудьуоннара Айтал Дьяконов, Григорий Прокопьев, Арчылан Федоров ХИБҮ МуоИҮ дассыана Никифор Павлов салайааччылаах ХИБҮ хамаандата, компьютернай бырагырааманы оҥорууга дойду чемпионатын финалын чиэппэригэр кыайыылаах таҕыста. Чемпионат кыайыылаахтара научнай бириэмийэ лауреаттарын кытары тэҥҥэ чиэстэнэллэр. Чемпионат полуфинала уонна финала 2014 сылга буолуоҕа.
ХИБҮ ягель матырыйаалыгар олоҕурбут бородууксуйата “Биоиндустрия” аан дойдутааҕы быыстапкаҕа кыһыл көмүс мэтээли ылла. Петербурдааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы доруобуйа форумун чэрчитинэн ыытыллыбыт “Биоиндустрия” быыстапкатыгар, ХИБҮ Естесственнай наукатын үнүстүүтүн (Вера Аньшакова, Борис Кершенгольц салайааччылаах) “Механохимическэй биотехнология” лабораторията бэйэтин бородууксуйатын таһаарда - ягельга олоҕурбут био эбилик. ХИБҮ учуонайдарын оҥоһуга кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаланна. Маны тэҥэ, лаборатория Москваҕа алтынньы 22-24 күннэригэр ыытыллыбыт “Росбиотех” аан дойдутааҕы быыстапкаҕа кыттан кыһыл көмүс мэтээли ылар чиэскэ тигистэ.
2013 сыл бэс ыйын 21 күнүгэр, ХИБҮ Медицинскэй үнүстүүтүн Клиникатын үөрүүлээх арыллыыта буолла. Клиника Дальнай Востоктааҕы бэдэрээссийэлии уокурукка суох үчүгэй тээбирининэн хааччыллыаҕа, нэһилиэнньэни үрдүк таһымҥа чинчийиэҕэ. “Эмтиир дьыала” үөрэтэр бырагырааматынан, медик-устудьуоннары түөрүйэ өттүн бэлэмниири таһынан, быраактыка сатабылларыгар үөрэтиигэ болҕомто ууруллар. Бүгүн, Медицинскэй үнүстүүт устудьуоннара, клиническэй интерннара уонна ординатордара уонунан мөлүйүөн суумалаах тэриллэргэ, тиэхиникэни уонна симуляционнай кииҥҥэ маастарыстыбаны тупсарар кыахтаннылар. Ол көмөтүнэн, устудьуоннары бэлэмнээһин хаачыстыбата саҥа таһымҥа тахсыаҕа.
Эпилепсиялаах дьоҥҥо анаан оскуола үлэтин саҕалаата. Алтынньы 12 күнүгэр Медицинскэй үнүстүүт Клиникатыгар, ыарыһахтарга, эпилепсиялаах дьоҥҥо уонна кинилэр аймахтарыгар анаан, маҥнайгы дьарык ыытыллыбыта. Оскуола салайааччылара, нейропсихофизиологическай чинчийии лабораториятын невролог бырааһа, эпилептолог Галина Пшенникова, клиническай ординатор Мичил Андреев уонна Медицинскэй үнүстүүт VI кууруһун устудьуона Павел Ожегов. Оскуола сыала - ситиһиилээхтик эмтэнии, биир кыһалҕалаах дьону кытары алтыһыы, ыарыһахтар олохторун хаачыстыбатын тупсарар туһугар быраастар, ыарыһахтар уонна кинилэр чугас дьоннорун кыахтарын холбооһун.
ХИБҮ-гэ Пантелеймон Егоров салайыытынан, инклюзивнай үөрэхтээһин сайдыытыгар Хотугулуу-Илиҥҥи научнай инновационнай киин арылынна. Хаачыстыбалаах билиини ыларга оҕо ыарыыта харгыс буолуо суохтаах.
ХИБҮ дьоҕус инновационнай тэрилтэтэ (МИП) өрөспүүбүлүкэ бастыҥ инновационнай бырайыагын быһыытынан билиннэ. Дьокуускайга Sakha Innovation-2013 диэн быыстапка түмүктэннэ. “Механохимическай биотехнологиялар” ХЭУо “Бастыҥ инновационнай бырайыак” диэн номинацияҕа кыайыылааҕынан таҕыста. Маны таһынан, быыстапкаҕа инновационнай бырайыактар өйөбүллэринэн СӨ Бирисидьиэнин гранын туттарыы буолла. Быйыл Бирисидьиэн Гранын ХИБҮ үс кыра инновационнай тэрилтэтэ ылла: “Механохимическай биотехнологиялар” ХЭУо, “Многомернай технологиялар” ХЭУо уонна “Генодиагностика” ХЭУо. ХИБҮ “Механохимическай биотехнологиялар” КИТ-э Саха сиригэр бастыҥ экспортно-ориентированнай тэрилтэнэн аатырда.
ХИБҮ сайта уонна Элбэх тыллаах Арктикатааҕы портал Дальнай-Восток бастыҥ интернет-бырайыактарын иһигэр аахсыллар. Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт икки бырайыага “Стерх” бириэмийэ финалистарынан буоллулар. Күрэх түмүгэ Дальнай Востоктааҕы XII интернет-форумҥа тахсыбыта.
ХИБҮ Устудьуоннарын бизнес-инкубаторыгар “Мобильнай Дьокуускай” диэн сыһыарыы оҥоһуллубута. ХИБҮ иһинэн Арктикатааҕы инновационнай киин иһинэн бизнес-инкубаторын резиденэ – “ДАНГО” хампаанньа (салайааччы: Эдуард Готовцев) – “Мобильнай Дьокуускай” диэн сонуннар сонуну тарҕатар агрегатор-сыһыарыытын социальнай бородуукта быһыытынан көрдөрдө. Бу үлэ, туһанааччыга араас матырыйаалга, информацияҕа олоҕурбут анаан чопчуламмыт күннээҕи сонун толору хартыынатын биэрэр аналлаах. Кулун тутар 1 күнүттэн iOS операционнай систиэмэҕэ мобильнай сыһыарыыны босхо хачайдыыр буолар. Android-платформа биэрсийэтигэр үлэ ыытылла сылдьар. “Полярнай экспресс” үнүбэрсиэт булугас өйдөөхтөрүн хамаандата “Поволжье” КВН Киин лигатын чемпиона буолла. Ахсынньыга үнүбэрсиэт хамаандата норуоттар икки ардыларынааҕы КВН фестивалыгар ситиһиилээхтик кытынна уонна Сочига чемпионнар Кубоктарыгар. “Полярный экспресс” икки түһүмэҕин түмүгүнэн, Бастакы КВН МС лигатыгар кыттар быраабы ылбыта. Оонньуу телевидениеҕа быһа тахсар биэриитэ Бүтүн Арассыыйа ханаалларыгар көстөр.
ХИБҮ Бүтүн Арассыыйа үрдүнэн ыытыллар үөрэх тэрилтэлэрин устудьуоннар бастыҥ уопсайдара аһаҕас күрэх кыайыылааҕа буолла. Күрэххэ 125 дойдуттан үөрэх тутаах тэрилтэрэ кытыннылар. Биһиги үнүбэрсиэппит, “Устудьуоннар уопсайдарын материальнай-техническай өттүнэн хааччыйыы” диэн номинацияҕа бастыҥынан ааттанна.
941 миэстэлээх устудьуоннар олорор уопсайдара тутуллан бүтэн эрэр. 2013 сылга ХИБҮ уопсайга олоруу сыанатын оннунан хаалларда, ол аата судаарыстыбаннай истипиэндьийэ кээмэйиттэн 5%-тан үрдээбэт.
2013 сыл ахсынньытыгар ХИБҮ “Смена” профилакторийа “ГЕММА - Евразия бастыҥ табаара уонна өҥөтө” диэн норуоттар икки ардыларынааҕы күрэх кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаланна. Эспиэрдэр уонна уопсастыбаннас сыанабылын түмүгүнэн, профилакторий санаторно-курортнай эмтээһини сатаан уонна сөптөөхтүк тэрийиитин иһин наҕараадаламмыт. “ГЕММА-Евразия бастыҥ табаара уонна өҥөтө” норуоттар икки ардыларынааҕы бырайыак - Арассыыйа тас өттүгэр уонна түөрт бэдэрээссийэлии уокурук сиригэр-уотугар ыытыллар, норуоттар икки ардыларыгар бастакы уонна соҕотох хаачыстыба күрэҕэ буолар.
2013 сылга үөрэтэр профессорскай састаап (ППС) хамнаһын орто кээмэйэ 13,1% үрдээн 53,6 солкуобайга тэҥнэстэ. 2013 сыл 11 ый түмүгүнэн бэрэппиэссэрдэр хамнастарын орто кээмэйэ 28,4% үрдээтэ уонна 83,2 тэҥнэстэ. Истипиэндьийэ ылар үөрэнээччилэр, ол эбэтэр “үчүгэй” уонна “туйгун” сыанаҕа үөрэнэр устудьуоннар ахсааннара 62% үрдээтэ. Сыл түмүгүнэн устудьуоннарга барыларыгар харчынан көмө оҥоһулунна. Үгэс быһыытынан 2013 сыл рейтинин көрдөрүүтүнэн, материальнай стимуллааһын тохсунньу ыйга ыытыллыаҕа.
ХИБҮ көҕүлээһининэн сэтинньигэ Архангельскайга, бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт устудьуоннарын бэйэни салайыныы уорганнарын Ассоциациятын туһунан балаһыанньа мэктиэлэннэ. ХИБҮ атын бэдэрээссийэлии үрдүк үөрэх кыһаларын кытары бииргэ оҥорбут “Устудьуоннар бэйэни салайыныылара” сетевой бырайыага, устудьуоннар көҕүлээһиннэригэр, оҥоруу биир сүрүннээһинигэр уонна устудьуоннар олохторун араас эйгэтин боппуруостарын быһаарыы ресурсатын өйүүргэ туһаайыллыбыт. Ассоциация чилиэттэрин быһаарыытынан ассоциация киинэ Дьокуускай куоракка тэриллиэҕэ.
Алтынньы 2 күнүгэр, (Израильга) Ариэльскай үнүбэрсиэккэ математикаҕа устудьуоннар норуоттар икки ардыларынааҕы аһаҕас Интернет-олимпиадаларын супер финала түмүктэммитэ. Сир шаарын араас муннугуттан 80-ча устудьуон бэйэлэрин холонон көрдүлэр. Норуоттар икки ардыларынааҕы олимпиада дьүүллүүр сүбэтэ, үрдүк көрдөрүүлээх ХИБҮ Математика уонна информатика үнүстүүтүн устудьуоннарын Артем Никитины уонна Дмитрий Скрябины иккис истиэпэннээх дипломунан наҕараадалаатылар. ХИБҮ хамаандата, норуоттар икки ардыларынааҕы устудьуоннар хамаандаларын 21 кыттааччытын иһигэр, бэһис миэстэни ылары ситистилэр.
ХИБҮ Математика уонна информатика үнүстүүтүн устудьуона норуоттар икки ардыларынааҕы гроссмейстер Степанида Кириллина Дьокуускайдааҕы шашка оскуолатын үрдүк аатын бигэргэтэн, нуучча шашкатыгар аан дойду икки төгүллээх чемпиона буолла. Үнүбэрсиэт спортсменнарын өссө биир ситиһиитэ, Эти-хааны эрчийии уонна спорт үнүстүүтүн спортивнай единоборство хаапыдыратын магистрана Ирина Платонова, Башкортостан өрөспүүбүлүкэтин Ишимбай куоратыгар буолбут дьахталларга уонна эр дьоҥҥо анаан ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынааҕы шашкаҕа Арассыыйа Кубогар кыайыыта буолар. ХИБҮ Эти-хааны эрчийии уонна спорт үнүстүүтүн үрдүкү уһуйааччыта Зоя Исаева, 51 киилэҕэ диэри ыйааһыннаах дьахталлар боксаларыгар Арассыыйа Кубогар өрөгөйдөөхтүк бастакы миэстэ буолла. Эти-хааны эрчийии уонна спорт үнүстүүтүн магистрана Руслан Поисеев тхэквондоҕа Арассыыйа чемпиона буолла. Эмиэ Эти-хааны эрчийии уонна спорт үнүстүүтүн магистрана Светлана Артахинова ох саанан ытыыга аан дойду паралимпийскай чемпионатыгар кыайда. ХИБҮ магистрана хайыһарга спорт маастара Дмитрий Плосконосов лыжероллердарга Арассыыйа чемпионун аатын ылла. Кини салгыы 2014 сылга Германияҕа буолар аан дойду чемпионатыгар кыттар былааннаах. Юридическай бакылтыат устудьуона Виктор Лебедев, көҥүл тустууга аан дойду икки төгүллээх, Арассыыйа үс төгүллээх чемпиона, дьупулуом көмүскээһинин уонна судаарыстыбаннай экзаменын үгэнигэр сылдьарын аахсыбакка туран, Казахстаҥҥа буолбут көҥүл тустууга норуоттар икки ардыларынааҕы Кунаев турнирыгар кыайыыны ситиспитэ.
Өрөспүүбүлүкэҕэ устудьуоннар тутар этэрээттэрин сайыннарыыга ХИБҮ иккис сылын бастыҥ тэрилтэнэн ааттанар. Устудьуоннар этэрээттэрин үлэтин сырдатыыга ХИБҮ сонуннарын эрэдээксийэтэ бастыҥ прессэ аатын сүгэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ, устудьуоннар тутар этэрээттэрин бастыҥ хамандыыра ХИБҮ Педагогическай үнүстүүтүн устудьуона Мария Матчитова буолбута. Онтон УТЭ бастыҥ хамыһаара Дмитрий Ядрихинскай буолбута.
ХИБҮ Инженерно-техническай үнүстүүтүн иһинэн үлэлиир өрөспүүбүлүкэҕэ биир биллэр “Якутск-эксперт” холонон көрөр Киин аккредитацияны ылла. Онно алта бөлөххө арахсан, боруобалыыр кырыстар, тутуу матырыйаалларын, тутууну уонна миэбэл оҥоһуутун чинчийии ыытыллыаҕа.
ХИБҮ Геолого-разведочнай бакылтыата оҥорбут БУ-2500БД буровой олохтооһун мадьыала “Нефть. Газ. Экология. Энерго-2013” III идэтийбит быыстапкаҕа дипломунан наҕараадаланна. ХИБҮ оҥоһуутун бырамыысаланнас тэрилтэлэрэ, чуолаан, Арассыыйатааҕы “ГеоИнТЭК” нефтезагосервиснай хампаанньа интэриэһиргээтэ.
Бэс ыйын 22 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бирисидьиэнэ Егор Борисов ХИБҮ-гэ дьоҕус инновационнай тутуу тэрилтэлэрин салайааччыларын уонна үөрэх кыһатын актыбыыстарын кытары көрсүбүтэ. Ол көрсүһүүгэ Егор Афанасьевич саҥа технологиянан эспериментальнай тутуу матырыйаалларын оҥорууну уонна үөрэх кыһатын учуонайдара сирдьиттээх дьиэ тутуутун олоххо киллэрэр сыаллаах, үнүбэрсиэт баазатыгар тирэҕирэн, тутуу кластерын оҥорорго идиэйэтин эппитэ. Мунньах түмүгүнэн боротокуолга Аллараа Бэстээххэ уонна Аппаны сэлиэнньэтигэр тутууну ыытар пилотнай сир иэнэ мэктиэлэммитэ.
Бу сыл “Теплокомфорт” ДьИТ Дьокуускай куоракка маҥнайгы сылаас уопсастыбаннай туалеты туппуттара.
ХИБҮ иһинэн үлэлиир доруобуйа харыстабылын научнай-чинчийэр үнүстүүтүн икки бырайыага - “Хоту сир усулуобуйатыгар аһылык эйгэтигэр доруобуйаны харыстыыр технология” уонна “Хотугу таба пантытыттан актыыбынай биологическай уонна аһылык эбилигин оҥоруу” “Айыы ас” ДЬИТ норуоттар икки ардыларынааҕы быыстапкаларыгар кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаланнылар.
Сэтинньи ыйга ХИБҮ-гэ Арассыыйатааҕы үөрэх академиятын 70 сыллаах үбүлүөйүгэр анаммыт, “Учуутал буолар киһи тус бэйэтин сайдыытыгар уонна личность быһыытынан чочуллуутугар педагогическай үгэс дьайыыта” диэн научнай кэмпириэнсийэ ыытыллыбыта.
Корея өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин миниистирин уонна АТЭС киһи кыаҕын сайдыытыгар үлэ бөлөҕүн өйүүргэ Филиппин үөрэхтээһинин департамена тэрийбит Үөрэҕирии кэскилэ IX Форумугар, ХИБҮ Математика уонна информатика үнүстүүтүн дассыана Василий Максимов дириҥ ис хоһоонноох дакылаатынан кыттыбыта. Кыттааччылар интэриэстэрин, бизнес-хампаанньа уонна үөрэх тэрилтэлэрин норуоттар икки ардыларынааҕы бииргэ үлэлээһинин түмүгэр үөскээбит IT Сайыҥҥы оскуола үлэтин уопута уонна ХИБҮ оруобат техникалара тардыбыта.
ХИБҮ устудьуоннарын хомуур хамаандата, Испанияҕа буолбут норуоттар икки ардыларынааҕы психологическай-педагогическай олимпиадаҕа ситиһиилээхтик кытынна. Биһиги устудьуоннарбыт 1 уонна истиэпэннээх дьупулуомунан наҕараадаланнылар.
Үнүбэрсиэттэр национальнай рейтиннэригэр ХИБҮ үрдүк үөрэх кыһаларын социальнай-сетевой коммуникацияларын сайдыытын таһымынан Арассыыйаҕа 6-с позицияҕа таҕыста.
ХИБҮ баазатыгар Дьокуускайдааҕы национальнай гимназия салаата (филиала) арылынна.
Нуучча тыла аан дойдуга бигэтик хардыылыырын туһугар, ХИБҮ норуоттар икки ардыларынааҕы “Бэйэҥ тылгын алмаастыы чочуй” диэн аан маҥнайгы күрэҕи бэрт көхтөөхтүк тэрийэн ыытта. Күрэх араас элбэх дойдуну хапта: манна Япония,Соҕурууҥу Корея, Гайана, Сербия, Египет, Монголия дойдулара кытыннылар. Маҥнайгы миэстэни (Япония) Саппоро үнүбэрсиэтиттэн - Нанами Симомото, иккис миэстэни - Египеттэн Ибрагим Рихам, үһүс миэстэни - Сербияттан Елена Ветро ыллылар.
2013 сылга ХИБҮ-гэ Естественнай наукалар үнүстүүттэрэ тэрилиннэ. Үнүбэрсиэт сайдыытын бырагыраамата олохтоноотун кытта түөрт сыл иһигэр ЕНҮ 15 аныгылыы хайысхалаах научнай лаборатория арылынна.
Судаарыстыбаннай үнүбэрсиэт устуоруйатыгар аан маҥнай Саха Өрөспүүбүлүкэтин (Ил Түмэн) Судаарыстыбаннай мунньаҕар М.К.Аммосов аатынынан Хотугулуу-Илиҥҥи үнүбэрсиэт иһиттэн түөрт дьокутаат талылынна: Педагогическай үнүстүүт дириэктэрэ Антонина Григорьева, ХИБҮ Нерюнгритааҕы Техническэй үнүстүүтүн дириэктэрэ Сергей Павлов, ХИБҮ устудьуоннар маҥнайгы профсоюзнай тэрилтэлэрин салайааччыта Александр Сусоев уонна үрдүк үөрэх кыһатын ректора.
Сэтинньи 9 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын уонна Хотугулуу-Илиҥҥи Бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт Учуонай Сэбиэтин киэҥ далааһыннаах улахан мунньаҕа буолан ааста. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ Галина Данчикова өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар ХИБҮ улахан суолталааҕын туһунан тыл этиитигэр бэлиэтээтэ. Мунньах түмүгүнэн, “Саха сирэ-2022” былаас уоргана уонна үнүбэрсиэт бизнеһин бииргэ үлэлэһиитин Бырагырааматын оҥоруу туһунан быһаарыы таҕыста.
Кулун тутар 5 күнүгэр, ХИБҮ-гэ АБ үөрэҕин уонна наукатын Миниистирэ Дмитрий Ливанов кэлэ сылдьыбыта. Бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт үлэтин кытары билсэн баран, миниистир маннык санаатын эппитэ: “Мин икки сүрүн санаалаахпын. Биир курдук, үнүбэрсиэт сайдыыга көхтөөх, саҥа лабораториялар, саҥа объектар тутуллаллар. Иккис курдук, үнүбэрсиэт амарах, айымньылаах сыһыаны олохтуур үтүө эйгэлээх. Кини устудьуоннары, уһуйааччылары уонна үрдүк үөрэх кыһатын салалтатын үлэһиттэрин кэлэктиибин барытын хабар. Манан сиэттэрэн, үнүбэрсиэт үчүгэй сырдык инникилээх, сайдар кэскиллээх”.
Биһиги сайдыы маҥнайгы үктэлигэр сылдьабыт уонна Саха сирин бары нэһилиэнньэтин өйөбүлүгэр тирэҕирэн, эдэр дьон кыаҕын сайыннаран, өссө кэҥэтэн, инники кирбиигэ таҕыстар тахсан иһиэхтээхпит. Манна тулуур, өйдөһүү, өйөһүү, иитии уонна сырдыкка-кэрэҕэ дьулуур наада. “Кыаллыбаты да кыайабыт” диэн күүстээхтик да хайҕамматарбыт, биһиги наадалааҕы, суолталааҕы, үтүөнү уонна кэскиллээҕи оҥорорго күүспүтүн-кыахпытын уурабыт.
Сайдыы хас биирдии хардыыта үнүбэрсиэт олоҕор олус дириҥ уонна улахан суолталаах, ол барыта бириэмэни эрэйэр, олортон биирдэстэрэ даҕаны умнууга хаалыа, көтүө суохтаах. Саҥа сылга ситиһиини, доруобуйаны уонна дьолу!